Temel Kavramlar sözlüğü¶
Linux'a başlarken sıkça karşılaşabileceğiniz temel kavramlar:
ACPI (Advanced Configuration and Power Interface), bilgisayar donanımının yönetimini sağlayan bir endüstri standardıdır ve enerji tüketimini optimize etmek için kullanılır.
Ağ Aygıtları ve Arayüzler (Network Devices and Interfaces): Ethernet kartları, kablosuz adaptörler gibi ağ bağdaştırıcıları ve bunların bağlandığı ağ arayüzleri.
APM (Advanced Power Management), eski bilgisayar sistemlerinde enerji yönetimini sağlayan bir standarttır, ancak ACPI gibi daha modern yönetim teknolojileriyle yer değiştirmiştir.
Bağımlılıklar (Dependencies): Yazılım paketlerinin diğer paketlere veya kütüphanelere bağımlılıkları. Paket yöneticileri bu bağımlılıkları otomatik olarak yönetir.
Bellek Yönetimi (Memory Management): Sistem belleğinin kullanımını izleme, optimize etme ve yönetme işlemi. Bellek sızıntıları ve düşük bellek uyarıları gibi sorunları tespit etmek için önemlidir.
BIOS (Basic Input/Output System): Bir bilgisayarın donanımını başlatmak ve temel giriş/çıkış işlevlerini sağlamak için kullanılan bir yazılımdır.
Çekirdek Derleme (Kernel Compilation): Linux çekirdeğini belirli bir sistem için özelleştirmek veya yeni özellikler eklemek için çekirdeği yeniden derleme süreci.
Çekirdek (Kernel): Linux'un merkezi bileşeni. Donanım ile iletişim kurar ve diğer yazılımların çalışmasını sağlar.
Daemon: Arka planda çalışan süreçler. Örneğin, web sunucuları (Apache, Nginx) ve veritabanı sunucuları (MySQL, PostgreSQL) gibi.
Dağıtım (Distribution): Linux'un bir versiyonu veya paketi. Örneğin, Ubuntu, Fedora, Debian gibi.
Dosya Sistemleri (File Systems): Linux'un farklı depolama cihazları üzerinde verileri organize etmek için kullandığı yapılar. Örneğin, ext4, XFS, Btrfs gibi.
Dosya ve Dizinler: Linux'ta her şey dosya veya dizin olarak temsil edilir. /home, /etc, /var gibi dizinler ve dosya uzantıları.
Dosya İzinleri (File Permissions): Dosyaların ve dizinlerin erişim izinleri. Kullanıcılar ve gruplar için okuma, yazma ve çalıştırma izinleri belirlenebilir.
GUI (Graphical User Interface): Grafiksel kullanıcı arayüzü. GNOME, KDE gibi masaüstü ortamları.
Güvenlik Duvarı (Firewall): Ağ trafiğini kontrol eden güvenlik duvarı yazılımı. IPTables, UFW gibi araçlar kullanılabilir.
Hizmetler (Services): Sistemde çalışan ve belirli bir görevi yerine getiren yazılım parçaları. Önyükleme sırasında otomatik olarak başlayabilirler.
Kernel Modülü (Kernel Module): Linux çekirdeğine dinamik olarak eklenen sürücüler veya özellikler. Örneğin, bir donanım sürücüsü bir kernel modülü olarak yüklenir.
Kernel Panic: Linux Kernel'inin kritik bir hatayla karşılaştığında kendini korumak için durması. Genellikle sistemde ciddi bir sorun olduğunu gösterir.
Kernel Parametreleri (Kernel Parameters): Linux çekirdeğine başlatma sırasında geçirilen özel parametreler. Performansı, güvenliği veya donanım uyumluluğunu etkileyebilirler.
Komut Satırı Geçmişi (Command Line History): Kullanıcıların daha önce çalıştırdıkları komutların bir listesi. Geçmiş komutlarınızı tekrar kullanmanızı sağlar.
Konsol (Console): Terminal penceresi veya gerçek konsol donanımı. Komutları yazıp çalıştırmanızı sağlar.
Kök Dosya Sistemi (Root Filesystem): Linux'un en üst düzey dosya sistemi. "/" olarak adlandırılır ve tüm diğer dosya ve dizinler bu kök dizinin altında yer alır.
Kullanıcı (User): Sistemdeki normal kullanıcı hesapları.
Kullanıcı Oturumu (User Session): Bir kullanıcının bir bilgisayarda oturum açtığı ve işlemlerini gerçekleştirdiği zaman aralığı.
Önyükleyici (Bootloader): Bilgisayarın işletim sistemini başlatmak için kullanılan yazılım parçasıdır. Temel görevi, bilgisayar açıldığında BIOS veya UEFI tarafından yüklenen ve ardından işletim sistemi yüklenirken kullanılan bir programdır.
Paket Yöneticisi (Package Manager): Yazılım paketlerini yöneten araç. Yeni yazılım yüklemek veya mevcut yazılımları güncellemek için kullanılır.
Root Kullanıcı (Root User): Linux'un sistem yöneticisi. Tam yetkiye sahip kullanıcı hesabıdır.
SSH Anahtarları (SSH Keys): SSH ile güvenli erişim için kullanılan kimlik doğrulama anahtarları.
SSH (Secure Shell): Uzak sistemlere güvenli bir şekilde erişmek için kullanılan bir protokol.
Shell betikleri (Shell Scripts): Kabuk komutlarını içeren ve belirli bir görevi otomatikleştirmek için kullanılan metin dosyaları.
Shell: Komutları çalıştırmak için kullanılan program. Bash, Zsh gibi popüler kabuklar bulunur.
Sudo: Belirli komutları yönetici (root) yetkileriyle çalıştırmak için kullanılan bir komut. Genellikle güvenlik nedenleriyle tavsiye edilir.
Takas Alanı (Swap Space): Fiziksel bellek (RAM) yetersiz olduğunda kullanılan sanal bellek alanı. Disk üzerindeki özel bir bölüm veya dosya olabilir.
Terminal Komutları: ls (list), cd (change directory), mkdir (make directory), rm (remove), cp (copy), mv (move) gibi komutlar.
Terminal: Komut satırı arayüzü. Metin tabanlı komutlar kullanarak işlemleri gerçekleştirmenizi sağlar.
X11 Yöneticisi (X11 Manager): GUI uygulamalarının ekrana çizilmesini ve kullanıcı etkileşimini yöneten bir sistem bileşeni.
Yapılandırma Dosyaları: Sistem ayarlarını ve yapılandırmalarını içeren metin dosyaları. Örneğin, /etc/hosts, /etc/fstab gibi.
Yapılandırma Yöneticisi (Configuration Manager): Sistem ayarlarını yöneten araçlar. Örneğin, NetworkManager ağ yapılandırmalarını yönetir.
Yazılım Depoları (Software Repositories): Yazılım paketlerini depolayan ve dağıtan sunucular. Paket yöneticileri bu depoları kullanarak yazılım yükler.